Halk arasında yıldız kayması olarak bilinen bu olayın; bir yıldızın yaşamının sona ermesi ile, bir yıldızın aniden yer değiştirmesi ile, kısacası yıldızlarla alakası yoktur.
Bu olay genellikle yer yüzünden 80 km yukarıda gerçekleşmektedir.[1] Güneş'ten sonraki en yakın yıldızın Dünya'ya 132.541.920 ışık saniyesi (4.2 ışık yılı) uzaklığında olduğunu düşünürsek, bu olay ise Dünya'dan 0.27 ışık saniyesi uzaklıkta gerçekleşmektedir.
Peki yıldız kayması olarak adlandırdığımız olay aslında nedir?
Genellikle boyunları milimetreler ile ifade edilen meteorların, 200.000 km/sa 'ti aşabilen hızları ile atmosfere dalarak, bir yandan buharlaşırken bir yandan da çevresindeki havayı ısıtıp, parlatması ile oluşan izdir.[1]
Atmosfere girip yanarak ışınım çıkmasına sebep olan bu parçalara meteor denilirken, yeryüzüne ulaşmayı başaran meteorlara ise meteorit denilmektedir.
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. 2 Dakikada Bilim (Belgesel), NTV (27.11.2015).
Tavsiye yazı: "Yıldız Nedir?"
Peki yıldız kayması olarak adlandırdığımız olay aslında nedir?
Genellikle boyunları milimetreler ile ifade edilen meteorların, 200.000 km/sa 'ti aşabilen hızları ile atmosfere dalarak, bir yandan buharlaşırken bir yandan da çevresindeki havayı ısıtıp, parlatması ile oluşan izdir.[1]
Atmosfere girip yanarak ışınım çıkmasına sebep olan bu parçalara meteor denilirken, yeryüzüne ulaşmayı başaran meteorlara ise meteorit denilmektedir.
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. 2 Dakikada Bilim (Belgesel), NTV (27.11.2015).
Yıldız ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, kendinden ışık saçabilen gök cisimlerine denmektedir.[1] Geceleri gökyüzünde küçük ışıklı noktalar şeklinde görülürler. Çıplak gözle geceleri görülebilen yıldız sayısı 3000-7000 arasındadır.[2]
Dünyamıza En Yakın Yıldızlar
Dünyamıza en yakın yıldız ise 8 ışık dakikası mesafesindeki Güneştir.[3] Diğer yıldızlar ise dünyadan çok uzaktadır. Güneşten sonra bize en yakın olan Proxima Centauri isimli yıldız, Dünya’dan 4.22 ışık yılı uzaklığındadır. Bu uzaklığı tanımlamak için bir örnek vermek gerekirse: Nasa’nın Güneş’ten uzağa doğru gitmekle görevlendirdiği Voyager 1 isimli uzay aracı 17.3km/sn (62280 km/sa) hızıyla ilerlemektedir. Yine Nasa’nın yaptığı açıklamaya göre Voyager 1 in görevi Proxima Centauri’ye gitmek olsaydı; 73000 yıl sonra görevini tamamlayabilirdi.[4]
Dünyamıza en yakın yıldız ise 8 ışık dakikası mesafesindeki Güneştir.[3] Diğer yıldızlar ise dünyadan çok uzaktadır. Güneşten sonra bize en yakın olan Proxima Centauri isimli yıldız, Dünya’dan 4.22 ışık yılı uzaklığındadır. Bu uzaklığı tanımlamak için bir örnek vermek gerekirse: Nasa’nın Güneş’ten uzağa doğru gitmekle görevlendirdiği Voyager 1 isimli uzay aracı 17.3km/sn (62280 km/sa) hızıyla ilerlemektedir. Yine Nasa’nın yaptığı açıklamaya göre Voyager 1 in görevi Proxima Centauri’ye gitmek olsaydı; 73000 yıl sonra görevini tamamlayabilirdi.[4]
 |
| Voyager 1 [G1] |
Yıldızların Oluşumu
Yıldızlar arası bulunan boşluklarda bulutsular bulunur. Bulutsular uzayda geniş alanlara yayılmış olan toz ve gazlardan (Büyük oranda hidrojen ve helyum) oluşan bulutsu yapılardır. Yıldızlarda bu bulutsulardan oluşurlar. Peki yıldızlar bulutsulardan nasıl oluşur? Bunu basite indirgeyerek inceleyelim.
Bulutsuların içinde oluşan şiddetli girdaplar sonucunda atomlar ve parçacıklar, asteroidler (küçük gezegenler) çevresinde toplanmaya başlar. Çekim kuvvetiyle birbirlerine daha fazla yaklaşan bu parçacıklar arasında sıkışmadan dolayı sıcaklık yükselir ve nükleer tepkimeler oluşur ve açığa çıkan yüksek ısıyla tüm kütle bir ateş topu haline gelir. Nükleer tepkimelerle hidrojen helyuma dönüşürken, açığa çıkan ısı uzaya ışınım salar.
 |
| Orion Bulutsusu'nun Hubble Uzay Teleskobu tarfından çekilmiş fotoğrafı [G2] |
Yıldızların Sınıflandırılması ve Ayrıntılı Özellikleri
Yıldızların sınıflandırılmasının ve ayrıntılı özelliklerinin yer aldığı, Richard Powell tarafından hazırlanan, çevirisine Murat Tunçay ve Tahir Şişman'ın katkıda bulunduğu sayfaya ulaşmak için tıklayınız.
Sizleri yönlendirmiş olduğum sayfada yıldızların özellikleri ile ilgili çok detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz. Ama yinede ben bir kaç konuya burada kabaca değinmek istiyorum.
YAŞ: Yıldızların yaşamlarının sona ermesi, sahip oldukları hidrojeni tüketmesiyle gerçekleşir. Yıldızların büyük çoğunun ortalama ömrü 1 milyar ile 10 milyar arasındadır.[6]
YAŞ: Yıldızların yaşamlarının sona ermesi, sahip oldukları hidrojeni tüketmesiyle gerçekleşir. Yıldızların büyük çoğunun ortalama ömrü 1 milyar ile 10 milyar arasındadır.[6]
Büyük yıldızların ömürleri, küçük yıldızlara göre daha azdır. Çünkü çekirdeklerinde daha büyük basınç vardır. Bu da hidrojenin daha hızlı yanmasına sebep olur.
Güneş'in yıldız gelişimi bilgisayar modellemesi ve nükleokozmokronoloji yöntemleri kullanılarak hesaplanan yaşının 4.57±0.11 milyar olduğu düşünülmektedir.[8] Buraya tıklayarak ulaşılan Richard Powell'in sayfasında bulunan ilk tabloda Güneş'in dahil olduğu Tayf Türü G'ye bakacak olursak, Güneş'in ortalama ömrünün 10 milyar olduğu görülür. Yani Güneş'in yaşını yarılamasına epey vakit var diyebiliriz.
KÜTLE: Güneş'in kütlesini 1 birim olduğunu kabul etsek. Sizce bilinen en küçük yıldızın kütlesi ne kadardır? Bu sorunun cevabına bakmadan önce bilimsel olarak bir yıldızın en düşük kütlesinin ne olabileceğine bakalım.
"Yıldızın merkezinde nükleer reaksiyon gerçekleşmesi için, merkez bölgenin yeterince sıkışması, atomların birleşebilecek kadar yoğun basınçlı bir ortamda bulunması gerekiyor. Bu sıkışmayı ve merkezdeki basıncı oluşturmak için gerekli olan güç ise kütle çekimdir. Yıldız eğer yeterli kütle çekim gücü üretebiliyorsa, merkez bölge yeterince sıkışır ve enerji üretmek için gerekli olan birleşme reaksiyonları başlar.Peki bu kütle miktarı ne kadar olmalı, yani yıldız ne kadar ağır olmalı ki enerji üretebilsin?Gök bilimciler yaptıkları hesaplamalara göre sıkışan bir gaz bulutunun yıldız haline dönüşebilmesi için, sıkışmış olan toplam kütlenin en az 0.075 Güneş kütlesinde olması gerektiğini buldular. 0.075, yani Güneş’in %7.5’i kadar bir kütleye (ağırlığa) sahip olan bir gök cismi, çekirdeğinde nükleer reaksiyonlar başlatabilecek kadar basınç sağlayabiliyor."[9] Bazı özel durumlar neticesinde bu oran %7'lere kadar düşebilmektedir. Yani 0.07 güneş kütlesine sahip olmak bir yıldızın oluşması için yeterli olabilmektedir.
Bu güne kadar tespit edilmiş en küçük yıldız ise "OGLE-TR-122B" isimli yıldızdır. Yıldızın kütlesinin 0.07-0.08 güneş kütlesi arasında olduğu tahmin edilmektedir.[10] OGLE-TR-122B'den daha küçük yıldızların da olduğu düşünülmektedir.
Bilinen en parlak ve büyük yıldız ise Dünya'dan 7500 ışık yılı uzaklığında olan Eta Carinae'dir.[11] Başlangıçtaki kütlesinin 150 güneş kütlesi olduğu hesaplanmış olan bu yıldızın, 30 güneş kütlesini kaybetmiş olduğu düşünülmektedir.
KÜTLE: Güneş'in kütlesini 1 birim olduğunu kabul etsek. Sizce bilinen en küçük yıldızın kütlesi ne kadardır? Bu sorunun cevabına bakmadan önce bilimsel olarak bir yıldızın en düşük kütlesinin ne olabileceğine bakalım.
"Yıldızın merkezinde nükleer reaksiyon gerçekleşmesi için, merkez bölgenin yeterince sıkışması, atomların birleşebilecek kadar yoğun basınçlı bir ortamda bulunması gerekiyor. Bu sıkışmayı ve merkezdeki basıncı oluşturmak için gerekli olan güç ise kütle çekimdir. Yıldız eğer yeterli kütle çekim gücü üretebiliyorsa, merkez bölge yeterince sıkışır ve enerji üretmek için gerekli olan birleşme reaksiyonları başlar.Peki bu kütle miktarı ne kadar olmalı, yani yıldız ne kadar ağır olmalı ki enerji üretebilsin?Gök bilimciler yaptıkları hesaplamalara göre sıkışan bir gaz bulutunun yıldız haline dönüşebilmesi için, sıkışmış olan toplam kütlenin en az 0.075 Güneş kütlesinde olması gerektiğini buldular. 0.075, yani Güneş’in %7.5’i kadar bir kütleye (ağırlığa) sahip olan bir gök cismi, çekirdeğinde nükleer reaksiyonlar başlatabilecek kadar basınç sağlayabiliyor."[9] Bazı özel durumlar neticesinde bu oran %7'lere kadar düşebilmektedir. Yani 0.07 güneş kütlesine sahip olmak bir yıldızın oluşması için yeterli olabilmektedir.
Bu güne kadar tespit edilmiş en küçük yıldız ise "OGLE-TR-122B" isimli yıldızdır. Yıldızın kütlesinin 0.07-0.08 güneş kütlesi arasında olduğu tahmin edilmektedir.[10] OGLE-TR-122B'den daha küçük yıldızların da olduğu düşünülmektedir.
 |
| Eta Carinae - Bilinen en parlak ve büyük yıldız [G3] |
Bilinen en parlak ve büyük yıldız ise Dünya'dan 7500 ışık yılı uzaklığında olan Eta Carinae'dir.[11] Başlangıçtaki kütlesinin 150 güneş kütlesi olduğu hesaplanmış olan bu yıldızın, 30 güneş kütlesini kaybetmiş olduğu düşünülmektedir.
Resimde yıldız ortada parlayan yerde bulunuyor. (Küçük beyaz nokta.) Çevresini saran Homunculus Bulutsusu yüzünden yıldız net olarak görülemiyor.
Mahir Önem DOST
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. Oxford University. (2003). Oxford Dictionary of English 2e "star." Oxford: Oxford University Press
2. ÖZKAN, Abdullah; Gözlem Yayıncılık Ansiklopedi Kurulu. (2004). Kültür Ansiklopedis (10. Cilt ss. 199-200). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları LTD. Ş.
3. NASA. (28.01.2016). The Solar System. 24.08.2016 tarihinde ulaşıldı imagine.gsfc.nasa.gov: http://imagine.gsfc.nasa.gov/features/cosmic/solar_system_info.html
4. NASA. (24.08.2015). The Nearest Star. 24.08.2016 tarihinde ulaşıldı imagine.gsfc.nasa.gov: http://imagine.gsfc.nasa.gov/features/cosmic/nearest_star_info.html
5. WİKİPEDİA. (07.05.2016). Nebula. 25.08.2016 tarihinde ulaşıldı tr.wikipedia.org: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nebula
6. POWELL, Richard. Evrenin Haritası. 25.08.2016 tarihinde ulaşıldı bulutsu.org: http://www.bulutsu.org/evreninharitasi/startype.php
7. WİKİPEDİA. (07.08.2016). Yıldız. 25.08.2016 tarihinde ulaşıldı tr.wikipedia.org: https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C4%B1ld%C4%B1z
8. BONANNO, Alfio; SCHLATTL, Helmut; PATERN, L. (2002). "The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS" (PDF). Astronomy and Astrophysics 390: 1115–1118.
9. EMECAN, Zafer. Bilinen En Küçük Yıldız. 26.08.2016 tarihinde ulaşıldı kozmikanafor.com: http://www.kozmikanafor.com/en-kucuk-yildiz/
10. WİKİPEDİA. (22.08.2015). OGLE-TR-122 26.08.2016 tarihinde ulaşıldı tr.wikipedia.org: https://en.wikipedia.org/wiki/OGLE-TR-122
11. NASA. (06.01.2015). NASA Observatories Take an Unprecedented Look into Superstar Eta Carinae. 26.08.2016 tarihinde ulaşıldı nasa.gov: http://www.nasa.gov/content/goddard/nasa-observatories-take-an-unprecedented-look-into-superstar-eta-carinae
GÖRSEL KAYNAKÇA
G1 http://voyager.jpl.nasa.gov/science/index.html
G2. http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2006/01/
G3. http://www.nasa.gov/content/goddard/nasa-observatories-take-an-unprecedented-look-into-superstar-eta-carinae
Bir klasiktir. Açılan her blogun bir "Merhaba Dünya" tarzında yazıları olur. Bizde bundan geri kalmayalım dedik. Bu yazıda; blogda neler yapmaya çalışacağımızdan, hedeflerimizden bahsetmek istiyoruz.
Bilim, tarih, genel kültür konularında; sade, net, anlaşılır, Türkçe yazım, noktalama ve dil bilgisi kurallarına uygun yazılar hazırlayıp bu yazıları kaynakları ile birlikte siz değerli okurlarımıza yayımlama hedefindeyiz.
Umarız ki bir gün; bloğumuz görmek istediğimiz yerlerde olur. :)
Mahir Önem DOST
Doğanur DOST
Doğanur DOST
