 |
| Görsel 1. Ayın Evreleri. [G1] |
Bunlardan ilki "Ay Işığı" diye adlandırdığımız, geceleri yolumuzu aydınlatan ışık; aslında Ay Işığı değildir. Ay ışık üretemez. Ay yüzeyi çok karanlıktır ve %7 oranında gelen ışığı geri yansıtabilmektedir. [2] Lafın özü Ay, Güneş'ten aldığı ışınları yansıtır ve görünür hale gelir.
Bir diğeriyse; Ay, Dünya'nın etrafındaki dönüşünü yaklaşık 4 haftada tamamlar. [1], [2]
 |
| Görsel 2. Ayın evrelerinin oluşumu. [G2] |
Güneş-Ay-Dünya şeklinde bir sıra oluştuğunda; Yeni Ay safhası oluşmaktadır. Güneş, Ay'ın Dünya'ya bakmayan tarafını aydınlatmaktadır. Ay'ın bize bakan tarafı ışık almadığı için, bu safhada Ay'ı göremeyiz. (Güneş-Ay-Dünya aynı hizaya (doğrultuya) gelir ve Dünya, Ay'ın gölgesinde kalırsa bu olaya Güneş tutulması denir.)
Ay'ı hilal şeklinde gördüğümüz anda; Güneş yine ayın yarısını aydınlatmaktadır. Fakat biz Dünya'dan ufak bir kısmını görebiliriz. (Yani hilal olarak.)
İlk dördün ve son dördün safhalarında Ay'ın yarısını Dünya'dan görünür hale gelmektedir. (İlk dördün de bir yarısı, son dördünde diğer yarısı.)
Bir sonraki safhada ise Ay'a, Şişkşin Ay denilmekte. Ayın yarısından fazlası Dünya tarafından görülebilmektedir.
Dolunay aşamasında ise dizilim; Güneş-Dünya-Ay şeklinde olmaktadır. Ay'ın Güneş tarafından aydınlanan yüzeyinin tamamı Dünya'dan görünür hale gelmektedir. (Güneş-Dünya-Ay aynı hizada olur ve Ay, Dünya'nın gölgesinde kalırsa bu olaya ay tutulması denir.)
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. NASA Space Place. "How long does each phase of the moon last?" 28.07.2018 tarihinde ulaşıldı. https://spaceplace.nasa.gov/review/dr-marc-earth/moon-phases.html
2. Prof. Richard Pogge. Astronomy 161. (21.01.2018) "Lecture 8: The Phases of the Moon" 28.07.2018 tarihinde ulaşıldı. http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Ast161/Unit2/phases.html
GÖRSEL KAYNAKÇA
G1. http://solar-center.stanford.edu/activities/MoonPhases
G2. https://spaceplace.nasa.gov/review/dr-marc-earth/moon-phases.html
Gökkuşağı Hangi Şartlarda Oluşur?
Gökkuşağı oluşumu güneş ışığının kırılması neticesinde
oluşmaktadır. Bu olayın doğal olarak oluşması için gerekenler; güneş ışığı ve güneş
ışığının kırılmasını sağlayacak olan yağmur damlalarıdır. Yağmur esnasında bulutlar
güneş ışığını engellemiyorsa ve yağmur dindikten hemen sonrası; gökkuşağını
görmenin en uygun anlarındandır. Yani Güneş gökyüzünde bir tarafta, yere düşen
yağmur damlaları diğer tarafta ise sırtınızı güneşe verirseniz gökkuşağını
görme ihtimaliniz yüksektir.
 |
| Resim 1 - Güneş ışınının yağmur damlası içinde kırılışı. [G1] |
Gökkuşağı Oluşumunun Bilimsel Açıklaması
Güneş ışınları tüm renklerin birleşiminden oluşmaktadır. [5]
Tüm renklerden kast edilen renkler içinde gözle görülebilen gökkuşağı renklerinin
(kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, çivit mavisi, mor) yanında, gözle
görülemeyen radyo, mikrodalga, ultraviyole, kızılötesi, x-ışınları, gama
ışınları da bulunmaktadır. Gökkuşağının oluşumunda da yağmur damlasına girerek
kırılan güneş ışınlarının, gözle görülebilen ışınlara dağılma prensibi
bulunmaktadır.
Güneş ışığı yağmur damlasına belli bir açıyla girer ve
yağmur damlası beyaz ışığı bir çok farklı renge ayırır. Bu açı, gözünüzle güneş
arasında belli bir açıdır. Yağmur damlasından 42o ile kırılarak
çıkan kırmızı ışıkken, 40o ile kırılarak çıkan mor ışıktır. Kısacası
güneş ışığının tüm renkleri yağmur damlacığını 40o ile 42o
aralığında terk eder. Böylelikle gökkuşağı oluşur.
 |
| Resim 2 - Kırılma açılarına göre renkler [G2] |
Gökkuşağı Neden Yay Şeklindedir?
Yağmur damlasını 40 ile 42 derece arasında terk eden
ışınların, gökkuşağı renklerini oluşturduğu söylemiştik. İşte bu 40 ile 42
derecelik açıyı oluşturan bir çok düzlem oluşuyor. Resim 3’ün üzerinden örnekle açıklamak daha
iyi olacak sanıyorum.
 |
| Resim 3 - Gökkuşağı neden yay biçimindedir [G3] |
Gözlemcinin görüş açısından başlamak üzere gökkuşağının
merkezine doğru bir antisolar noktası düşünüyoruz. (Antisolar’ın çevirisini
yapmadım. Aynen kullandım.) Bu antisolar noktasından gözlemcinin gözüne ve
oradan da; A, B, C, D, E, F, G noktalarına (Örnek olması için bu noktaları
verdim. Yay boyunca sınırsız nokta için geçerli bu durum.) 40 ile 42 derece
arasında ışınlar yol alıyor. İşte bu yüzden dolayı gökkuşağını bir yay olarak
görüyoruz.
Bu durumu anlamakta faydası olacağını düşündüğüm bir diğer
görseli de sizlerle paylaşmış olayım.
 |
| Resim 4 - Gökkuşağı neden yay biçimindedir [G4] |
Kendi Gökkuşağını Yap
İlk yöntem: Bir kişiden yardım isteyerek bunu daha kolay
yapabilirsiniz. Ardından size lazım olan iki şey var. Güneşli bir gün ve içi su
dolu bir sprey. Önce spreyi buhar gibi püskürtme moduna alın. Daha sonra güneşi
arkanıza alın. Arkadaşınızdan karşınıza geçip, spreyi havaya doğru sıkmasını
isteyin. Küçük bir gökkuşağı görebilirsiniz.
İkinci yöntem: Bir cd ile gökkuşağındaki aynı prensiple ışığın
dağılımını görebilirsiniz. Yine bir ışık kaynağını arkanıza alıp; cd’yi doğru
açıya getirdiğiniz taktirde renk dağılımını görebilirsiniz. Belki daha önce
fark etmişsinizdir bile. J
Soru1: Öğle vakitlerinde gökkuşağına çok az rastlamamızın
sebebi nedir?
Cevap1: Gökkuşağını görebilmemiz için resim 1 deki duruma
ihtiyacımız var. Öğle vaktinde tam tepede olan güneş; bize genellikle gerekli
açıyı vermiyor.
Soru2: İki kişi aynı gökkuşağını görür mü?
Cevap2: Gökkuşağı gözlem noktasına özel bir renk dağılımı
sergiler. İki farklı nokta için; aynı iki dağılım olmayacağı için; bu iki
gözlemci aynı gökkuşağını göremez. Kısacası her göz kendi gökkuşağını görür.
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. Wells, Sarah. Smithsonian. (20.09.2016). “The Science of
Rainbow” 21.07.2018 tarihinde ulaşıldı. https://ssec.si.edu/stemvisions-blog/science-rainbows
2. Ucar. “About Rainbow” 21.07.2018 tarihinde ulaşıldı. https://eo.ucar.edu/rainbows/
3. Dr. Biology. Arizona State University. (06.01.2010). “Recipe for Reinbows” 21.07.2018 tarihinde
ulaşıldı. https://askabiologist.asu.edu/recipe-rainbows
4. Mahlen, Gena. Concordia College. “How a Rainbow is
Formed”21.07.2018 tarihinde ulaşıldı. http://faculty.cord.edu/manning/physics215/studentpages/genamahlen.html
5. Montana State University.
What color is Sunlight?. 22.07.2016 tarihinde ulaşıldı. http://solar.physics.montana.edu/ypop/Spotlight/Tour/tour03.html
6. Auncroy, Rae; Joefilla. Alaska Fairbank Üniversitesi. “Rainbowsé
22.07.2018 tarihinde ulaşıldı. http://ffden-2.phys.uaf.edu/211.web.stuff/croy_filla/Page_1.html
GÖRSEL KAYNAKÇA
Tavuk yumurtasının neden farklı renklerde olduğunu merak ettiniz mi? Farklı renk yumurtaların besin değeri açısından birbirlerinden üstün özellikleri var mıdır?
Michigan Eyalet Üniversitesi'nin yapmış olduğu araştırmaya göre yumurta rengi, tavuğun genetiği ile alakalı bir durum. Örnek vermek gerekirse Leghorn tavuğunun yumurtası beyaz, Orpington tavuğunun yumurtası kahverengi, Ameraucana tavuğunun yumurtası mavi renktedir. [1]
Aslında her yumurta yolculuğuna beyaz renkte başlıyor. Yumarta, tavuğun yumurta kanalından geçerken burada biriken pingmentler tarafından bir nevi boyanıyor. Örneğin; Oosiyanine pigmenti biriken tavukta mavi, protoporfirin pigmenti biriken tavuktta kahverengi yumurta ortaya çıkıyor.
Washington Devlet Üniversite'sinden Doktor Universe ise, veteriner hekim arkadaşı Crespo'dan öğrendiği bilgilere göre; yumurta renginin tavuğun kulak memesinden de anlaşılabileceğini söylüyor. [2] Kulak memesi beyaz renkte olan bir tavuğun yumurtasının beyaz renkte olma eğilimde olduğunu, kırmızı kulak izlerine sahipse tavuğun yumurtasının muhtemelen kahverengi yumurta olacağını söylüyor. Ve tabii ki ististanalar olduğunu belirtiyor.
Bu işin temelinde genetik sebepler olduğunu belirten Crespo, kulak memesi ile yumurta rengi arasındaki bağlantıyı ise şu görüşene bağlıyor; "kulağa ve yumurta kabuğuna renk veren veren genlerin birbirine yakın olmasından kaynaklanıyor olabilir."
Son olarak her iki üniversite araştırmasının yapmış olduğu açıklamaya göre; yumurta renkleri farklı olsa da, besin değerleri arasında farklılık bulunmuyor.
 |
| Kahverengi yumurtlayan Orpington tavuğu. |
 |
| Beyaz yumurtlayan Leghorn tavuğu. |
Mahir Önem DOST
KAYNAKÇA
1. Munn, Dorothy. Michigan State University. (29.12.2013). "Why are chicken eggs different colors?" 14.07.2018 tarihinde ulaşıldı. http://msue.anr.msu.edu/news/why_are_chicken_eggs_different_colors
2. Dr Universe. Washington State University. (11.01.2016). "Can you tell what color eggs a chicken will lay?" 14.07.2018 tarihinde ulaşıldı. https://askdruniverse.wsu.edu/2016/01/11/can-you-tell-what-color-eggs-a-chicken-will-lay/
3. Emren, Tuna. (2018). Popular Science (75. Sayı ss.94).
